Cloud

Biyoloji bilginiz olmamasına rağmen evrimi bütün kalbinizle ret mi ediyorsunuz? Size yöneltilen suçlamalara “Ama o da şöyle yaptı.” diye mi karşılık veriyorsunuz? Fikrinizin olmadığı konularda zikriniz mi var? Anlamadığınız çetrefilli konuları görmezden mi geliyorsunuz? Ya da evrenin tüm sırrına, müriti olduğunuz inanç sayesinde ulaştığınızı mı düşünüyorsunuz? Tebrikler! Aşağıda birçok türü bulunan safsatacılığın özelliklerinden birini ya da birden fazlasını taşıyor olabilirsiniz..

Gelin hep birlikte mantıksal olarak neden yanlış düşündüğünüze dair örneklere göz atalım. Bu içerik boyunca bize eşlik eden süper kahramanımız ‘Mantıkman’, karanlığa karşı çok zorlu bir savaş verecek. Süreç boyunca karanlık güçlerce aptal, akılsız, vatan haini, dinsiz, okumuş cahil, terörist ilan edilecek ama o doğruluğun yılmaz savunucusu olarak asla yılmayacak. Mantıkman’ın karanlıkla olan bu savaşına destek olmayı sen de istiyorsan, lütfen bu yazıyı karanlıkla savaşta olduğunu bildiğin bir arkadaşına gönder.

 

 

 

1. Personal Incredulity (Bireysel İnanmazlık)

“Evrendeki bu düzenin kendi kendine nasıl oluştuğunu akledemiyorum o halde bu düzeni kuran bir şey olmalıdır.” ekşi sözlük – jqw

 

Bu safsata türü özetle “Ben anlamıyorum, o zaman dediğin şey yanlıştır.” anlamına gelir. Bir olayın, fenomenin doğası gereği nasıl meydana geldiği anlaşılması zor olduğundan (üzerine okuma yapılması veya eğitim görülmesi gerektiğinden) dolayı onun doğru olmadığına karar vermek demektir. Doğal seçilim yoluyla canlıların biyolojik evrimi gibi karmaşık konular, kişi onun hakkında bilgili bir yorum yapma imkanına kavuşmadan önce üzerinde kavrama gücü gerektiren konulardır.

 

Örnek durum:

Bülent boş bir kağıda bir balık ve bir insan resmi çizer ve coşkulu bir küçümsemeyle Stephan’a “Yağu reis sen şimdi bu balık rastgele bir şekilde bu insana mı dönüştü demek istiyosun? Biz buna inanacak kadar salak mıyız reis?” diye sorar.

 

Bülent Stephen'a böyle bir saçmalığın nasıl mümkün olabileceğini soruyor.

 

 

2. Strawman Fallacy  (Korkuluk Safsatası)

Bir insanın size sunduğu argümanları eğip büküp daha kolay saldırılabilir hale getirme.

 

Söylenenleri abartarak, saptırarak ya da karşı tarafın size söylemediği bir argüman yaratarak kendinizin mantıklı olduğunu sunmak çok daha kolaydır, fakat böyle bir sahtekarlık, dürüstçe yapılan mantıksal bir tartışmaya zarar vermektedir.

 

Örnek durum: 

Mantıkman: Bence sağlığa ve eğitime daha çok para ayırmalıyız. Ülkemizin gelişmesini istiyorsak bu alanlara yapılan yatırımlar çok önemli.

Recep:  Sen nasıl saraya harcanan paralara dil uzatıp vatanımızı uluslararası camiada itibarsız kılmaya teşvik edersin vatan haini?!!?!

 

Sahiden de şahane bir yapıdır. Günübirlik turlarla gezilmesini tavsiye ederim.

 

 

3. Genetik

Bir şeyin iyi ya da kötü olduğuna tamamen nereden veya kimden geldiğine dayalı olarak karar vermek.

 

Bu safsata türü argümandan kimden ya da nereden geldiğine bağlı olarak kaçınmak demektir.  Bir safsata türü olan ‘Ad hominem’ (ilerde bu içerikte karşılaşacaksınız) ile benzerlik gösterir. Bir kişinin iddialarının kötü görünmesini sağlamak için mevcut olumsuz algılardan yararlanarak, aslında argümanın neden değersiz olduğuna dair bir argüman sunmamaktır.

Örnek durum:

Akşam haberlerinde rüşvet ve yolsuzlukla suçlanan vekil, Twitter üzerinden şöyle bir açıklama yapar:

“Medyada gördüğümüz her habere inanmamamız gerektiğini hepimiz biliyoruz. Üzerimize sürülen bu kirli lekenin batının oyunu olduğunu hepimiz biliyoruz. İnşALLAH , Rabb’im bu iftiracıları helak eylesin amin.”

Vekilimiz tek tvitiyle durumu çözmüş görünüyor.

 

 

 

4. Burden of Proof – İspat Zorunluluğu

İspat yükünün iddiada bulunan kişide değil de argümanı çürütme yükü verilen başka birinde olması.

 

İspat yükü her zaman iddiada bulunan kişidedir (Kadın beyanı esastır gibi durumlar haricinde). Bir kişinin “Tam da şu anda bir çay poşeti Dünya ve Mars arasında bir yerlerde Güneş’i turlamaktadır.” şeklinde ortaya atacağı bir iddia, onu kimse yalanlayamadığı için doğrudur denilemez. Bir iddiayı reddedememe veya reddetme eğiliminin olmaması iddiayı makul kılmaz. Aklımızdan çıkarmamamız gereken bir husus, hiçbir şeyden tam olarak emin olamayacağımızdır. Bu yüzden mevcut delillere önem vermeli, ve kanıtlanamamış tüm mantıksal safsatalardan kaçınmalıyız.

Konuya dair önemli bir açıklama: https://eksisozluk.com/entry/66897467 tanrının ispat yükü durumu

 

Örnek durum:

Bülent: Reis, sen bana şimdi tanrının olmadığını kanıtlayabilir misin?

Mantıkman: Dostum, sen öncelikle tanrının varlığını ispatla yükümlüsün.

Ben içimde hissediyorum onun varlığını.

 

5. Middle Ground – Orta yol doğruculuğu

İki uç düşünce arasında kalan düşüncenin mutlak doğru olduğuna inanmak.

Çoğu kez doğrunun iki kutup arasında bir yerde kaldığı doğrudur; fakat bu inanç bizim önyargılı davranmamıza sebep olabilir. Bazen bir fikir veya argüman basitçe yanlıştır, fakat uzlaşı yoluyla diğer fikir ile arasında bulunan orta yol da bize doğruyu göstermez.

 

Örnek durum:

Pınarsu: Aşılar çocuklarda otizme sebep oluyor çocuğumu asla aşılatmayacağım. (Facebook’ta okudu.)

Mantıksu:  Pınarcığım, bu görüş defalarca kez biliminsanları tarafından yanlışlandı, sakın böyle bir hata yapma.

Çiçeksu: Hmm… Evet aşı otizme sebep oluyor olabilir, ama sadece bir çeşit otizme sebep oluyodur.

 

Aşı karşıtlığı sanılanın aksine yeni bir olgu değildir. 1885 yılında Leicester'da toplanan yaklaşık 100.000 kişi aşı karşıtı gösteride bulunmuştur.

 

 

 

,

6. Special Pleading – Tek taraflı savunma

İddianızın yanlış olduğu bir taraf gösterildiğinde onun istisna olduğunu iddia etmek.

 

İnsanlar sahiden komik yaratıklardır ve hatalı oldukları tarafların gösterilmesine karşı aptalca bir isteksizlik gösterirler. Birçok insan, fikirlerinin yanlış olduğu yönler kendilerine gösterildiğinde onları değiştirmek ya da onları onarmak yerine bu saplantılı inançlarına bağlılık göstermeyi sürdürürler. Genelde sebep şudur: Bir doğru, hele ki benim doğrumsa, daima doğru olmalıdır ve bu özelliğini sürdürmelidir.

Bize sahiden uyan bir doğruyu sürdürmek çok kolaydır. Baya kolaydır hem de. Ancak, kendimizi ve dünyayı görme biçimimizi meşrulaştırma tuzağına düşmeden, kendi inançlarımızı ve motivasyonlarımızı incelemeye kalkışmak doğruluk ve dürüstlük gerektirir.

 

Örnek durum:

Sabri: Benim yaşadığım şeylerin hepsinin şahitleri var. Mesela, havada durdum. Şahitleri var.

Mantıkman: Beyefendi, bakın, Nasrettin hoca demiş ki, ben Halep’te 70 arşın atlıyo…

Sabri: (çırpınır fakat havada duramaz)

Mantıkman: Sabri bey ne yapıyorsunuz… Neden stüdyoda havada duramadınız?

Sabri: Siz benim yeteneklerime gönülden inanmadınız, o yüzden havada duramadım.

 

Sabri'nin uçabildiğine gönülden inanmayanların inancı hatalıdır, eksiktir, kalpleri mühürlüdür.

 

7. Appeal to nature – Doğalcılık

Bir şeyin ‘doğal’ olmasından ötürü onun iyi, ideal, kaçınılmaz doğru ve kanıtlanabilir olmasına inanmak.

 

Bu kısmı yazarken beyin kirlenmesi yaşadığım yüzlerce reklam gözümün önüne geliyor. Doğadan, doğal, organik, kendiliğinden, hiçbir şey katmadan… Evet, doğal olan birçok şey aynı zamanda iyidir, sağlıklıdır; fakat bu inanç da bizi önyargılı kılabilir. Bir şeyin doğal olması onu otomatikman iyi ya da kötü yapmaz. Örnek verecek olursak, cinayet işlemek doğal kabul edilebilir (Yüzyıllar boyu insanlar birbirlerini öldürmüşlerdir ve sonraki nesillerde bile cinayet işleme eğilimi genetik kodlarla aktarılarak görülebilir. Bazı çocuklar potansiyel olarak katil doğar. Bkz: Gen Bencildir – Richard Dawkins), fakat bu onu doğru ya da savunulabilir kılmaz.

 

Örnek durum: Antibiyotik kullanımının içerdiği bileşenlerden ötürü ‘yapay’ olduğunu söyleyen bir pazarlamacının yaşadığınız hastalıkla ilgili size iyi gelecek çeşitli ‘doğal’ ilaçlar sunması (Çok özel sular, karışımlar, iksirler)

 

Bu kadar çok doğalın arasında neyin gerçekten doğal olduğunu bile karıştırabilirsiniz.

 

 

 

8. The Texas Sharpshooter – Texaslı keskin nişancı

Kişinin, argümana uyacak şekilde cımbızlayarak bir veri kümesi seçmesi veya bir varsayımına uyacak bir model bulması.

 

Bu hatalı sebeplendirme, adını Texas’ta ahırlara rastgele ateşler açan ve sonrasında açtığı deliklerin etrafına sanki çok iyi atışlar yapmış gibi hedef tahtası çizen ve delikleri tam 12den vurduğunu kanıtlamaya çalışan birinden almıştır.

 

Örnek durum:

Bir şekerli içecek şirketi bir araştırma sonucunu inceler. Bu araştırma sonucunda en sağlıklı 10 ülke sıralanmıştır. Şirket, en çok ürün sattığı 5 ülkeden 3ünün bu listede yer aldığını göstererek aslında ürünlerinin gayet sağlıklı olduğunu savunmaktadır.

Kralımız çok yaşa!

 

 

9. No True Scotsman – O gerçek İskoç değil

Bir şeyin saflığına başvurarak argümana gelen tüm eleştirileri görmezden gelmek.

 

Gelelim en sık karşılaştığımız safsatalardan bir tanesine. Bu hatalı akıl yürütme biçiminde, kişinin kanıtı ne kadar zorlayıcı olursa olsun, adamımız kale direğini (bildiğimiz futboldaki), sözde 'gerçek' bir örneğe uygulanmayacak şekilde kaydırır (gol yememek adına). Bu tür bir mantık kurma yolu, kişinin argümanına ilişkin geçerli eleştirilerden kaçınmanın bir yoludur.

Ve ülkemizde yıllardır süregelen bir gerçek İslam polemiği var. Ülkemiz tatlısu Müslümanlarına göre bazen gerçek İslam Suudi Arabistan’da değildir, bazen İran’da değildir. Yeri gelir kendi ülkemizde bile olmayabilir. Gerçek olan İslam’ın en son nerede görüldüğü belirsizdir.

 

Örnek durum:

Mantıkman: İslamiyetin doğduğu yer olan Suudi Arabistan’da kadınların alışveriş dükkanlarında kıyafet denemeleri, özgürce seyahat etmeleri, evleneceği eşlerini seçmeleri, yurtdışında eğitim alabilmeleri mümkün değil.

Gerçek Müslüman: Hayır, onlar gerçek islamı yaşamıyor kuzum.

Gerçek İslam'ın ne olduğu konusunda sorun yaşayan kitleler.

 

 

10. Slippery Slope – Kaygan Rampa

Eğer A’nın olmasına izin verirsek kaçınılmaz olarak Z de olacaktır. Bu yüzden A’nın olmasına izin vermemeliyiz.

 

Bu akıl yürütme ile ilgili sorun, eldeki konuyla ilgilenmekten kaçınması ve bunun yerine dikkati uç noktadaki tahminlere kaydırmasıdır. Bu tür aşırı varsayımların aslında gerçekleşeceğini gösteren hiçbir kanıt sunulmadığından, bu safsata bireylerde korkuyu arttırarak duygu safsatasına sebep olmaktadır. Gerçekte, eldeki argüman taraflı varsayımlarla haksız yere lekelenmektedir.

 

İnönü Üniversitesi öğrencileri: Hmm… Şimdi bu Otdülüler cinsiyetsiz tuvalet yaparlarsa bunlar kesin tuvalette birbirlerini... Fuhuş yuvası olmuş bu okul. Hilafet ne zmn gelio ya gelsin.

İnönü Üniversitesi öğrencileri ODTÜ öğrencilerini cinsiyetsiz tuvaletten ötürü protesto ediyor.

 

Rehberin devamı için tıkla.

 

---